Trầm cảm sau sinh là gì? Nguyên nhân, triệu chứng, phương pháp điều trị, phòng ngừa

Trầm cảm sau sinh là gì?

Trầm cảm sau sinh (tên tiếng anh Postpartum Depression) là một dạng rối loạn tâm lý xảy ra sau khi người phụ nữ sinh con. Đây là một trạng thái trầm cảm nghiêm trọng kéo dài từ vài tuần đến vài tháng, thường bắt đầu trong khoảng từ vài ngày đến vài tuần sau khi sinh. Tình trạng này không chỉ gây ảnh hưởng đến sức khỏe tinh thần của người mẹ, mà còn có thể ảnh hưởng đến khả năng chăm sóc con cái và duy trì các mối quan hệ trong gia đình.

Trầm cảm có thể ở mức nhẹ, vừa hoặc nặng, có thể tự khỏi, nhưng cũng có nhiều trường hợp nặng không can thiệp điều trị kịp thời dẫn đến người mẹ mất tự chủ, xuất hiện hành động tự hủy hoại bản thân, thậm chí chọn cách kết thúc sinh mệnh cả mẹ và con.

Các loại trầm cảm sau sinh thường gặp

Trầm cảm sau sinh trải qua nhiều quá trình và mức độ khác nhau. Nhẹ nhất là trạng thái khóc lóc và ủ rũ (hội chứng baby blues), hội chứng trầm cảm sau sinh và cuối cùng là rối loạn tâm thần sau sinh. 

Baby blues

Có tới 30-80% bà mẹ mới sinh mắc hội chứng baby blues trong một thời gian ngắn khi em bé chào đời. Người mẹ có biểu hiện lo lắng, khóc, mất ngủ, mệt mỏi, ủ rũ và buồn bã kéo dài từ 3-10 ngày sau khi sinh con và kết thúc trong vòng hai tuần. Nếu kéo dài hơn, thì có thể người mẹ đã mắc hội chứng trầm cảm sau sinh.

Hội chứng trầm cảm sau sinh 

Theo thống kê có khoảng 10% bà mẹ sinh con có hội chứng này và thường xuất hiện sau 3 tuần đầu sau sinh, có xu hướng kéo dài. Các dấu hiệu nhận biết, cảnh báo bà mẹ đang mắc hội chứng trầm cảm sau sinh như: hay khóc, sự thiếu tập trung, khó khăn trong việc đưa ra các quyết định,thiếu tự tin, chán ghét bản thân, có ý nghĩ tự tử.

Nguyên nhân dẫn đến trầm cảm sau sinh là gì?

Hiện nay, khoa học vẫn chưa kết luận được nguyên nhân dẫn đến trầm cảm sau khi sinh con ở phụ nữ, do phụ thuộc vào thể chất, tinh thần và hoàn cảnh của mỗi sản phụ. Tuy nhiên, có thể kết luận một số nhóm nguyên nhân thường gặp nhất

• Thay đổi nội tiết tố: Khi phụ nữ mang thai nồng độ nội tiết tố nữ estrogen và progesterone tăng cao. Sau khi sinh con, nồng độ hormone nhanh chóng sụt giảm xuống mức bình thường. Các nghiên cứu chỉ ra, sự thay đổi đột ngột này có thể dẫn đến trầm cảm cho phụ nữ mang thai và sau sinh. 

• Tiền sử rối loạn tâm lý: Rối loạn tâm lý, trầm cảm có thể tái phát vì thế đối với phụ nữ từng có có tiền sử trầm cảm trước hoặc trong khi mang thai thì sẽ có nguy cơ cao trầm cảm sau sinh.

• Sức khỏe giảm sút: Những phụ nữ sau sinh có thể trạng yếu, bị đau trong quá trình sinh nở thường tác động tâm trạng phụ nữ. Cơn đau kéo dài, cộng với việc chăm con mới sinh vất vả nảy sinh tâm lý bực bội, cáu gắt, gia tăng cảm giác chán ghét bản thân và cả em bé.

• Yếu tố kinh tế, đời sống: Các yếu tố kinh tế, đời sống ảnh hưởng đến tâm lý phụ nữ sau sinh. Điều kiện kinh tế khó khăn, hoàn cảnh sống chật chội đông đúc, thiếu quan tâm chia sẻ từ chồng và người thân, áp lực với các hủ tục sau sinh, mâu thuẫn trong các quan niệm chăm nuôi con nhỏ giữa các thế hệ sẽ làm gia tăng cảm xúc tiêu cực từ phụ nữ dẫn đến trầm cảm.

Triệu chứng của bệnh trầm cảm sau sinh 

Tâm trạng buồn bã, tuyệt vọng kéo dài

• Người mẹ có cảm giác buồn bã, khóc thường xuyên mà không có lý do cụ thể.

• Cảm giác tuyệt vọng, mất hy vọng về tương lai.

Mất hứng thú với các hoạt động thường ngày

• Không còn hứng thú hoặc niềm vui với những hoạt động mà trước đây từng yêu thích.

• Thiếu động lực để chăm sóc bản thân hoặc con cái.

Mệt mỏi cực độ

• Người mẹ cảm thấy mệt mỏi, kiệt sức dù có thể ngủ đủ.

• Cảm giác không có năng lượng hoặc động lực để làm bất cứ việc gì.

Rối loạn giấc ngủ

• Khó ngủ ngay cả khi con đã ngủ, hoặc ngược lại là ngủ quá nhiều nhưng vẫn thấy mệt mỏi.

• Thức dậy giữa đêm với lo lắng, khó ngủ lại.

Thay đổi về cân nặng hoặc khẩu vị

• Có thể ăn ít hơn bình thường, mất cảm giác thèm ăn hoặc ăn quá nhiều như một cách để tự xoa dịu bản thân.

• Giảm cân hoặc tăng cân đột ngột mà không có lý do cụ thể.

Cảm giác vô dụng, tội lỗi

• Người mẹ có thể tự trách mình vì không đủ khả năng chăm sóc con hoặc gia đình.

• Cảm giác mình là một người mẹ không tốt, cảm thấy xấu hổ hoặc tội lỗi dù không có lý do cụ thể.

Khó tập trung, suy nghĩ chậm chạp

• Gặp khó khăn khi tập trung, nhớ những điều cơ bản hoặc đưa ra quyết định, thậm chí trong những tình huống đơn giản.

• Mất khả năng tổ chức các công việc hàng ngày, từ việc chăm sóc con đến việc gia đình.

Lo lắng và hoảng loạn quá mức

• Lo lắng về việc chăm sóc con quá mức, sợ rằng mình sẽ làm sai hoặc gây nguy hiểm cho con.

• Có thể có những cơn hoảng loạn (panic attack), cảm giác tim đập nhanh, khó thở hoặc chóng mặt.

Cảm giác bị cô lập và tách biệt

• Tránh tiếp xúc với gia đình, bạn bè hoặc cộng đồng vì cảm giác không muốn giao tiếp hoặc thấy xấu hổ về bản thân.

• Cảm thấy mình bị cô lập, không ai hiểu hoặc quan tâm.

Suy nghĩ tiêu cực

• Những suy nghĩ tiêu cực, có thể liên quan đến việc tự làm hại bản thân hoặc thậm chí gây hại cho con mình (mặc dù suy nghĩ này không phải lúc nào cũng hành động thực tế).

• Trong những trường hợp nghiêm trọng, người mẹ có thể có ý định tự tử.

Phương pháp điều trị

 Trầm cảm sau sinh có thể được điều trị bằng nhiều phương pháp khác nhau và việc điều trị thường dựa vào mức độ nghiêm trọng của tình trạng và nhu cầu cá nhân của mỗi người. 

 Liệu pháp tâm lý

•  Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT): Đây là một trong những liệu pháp phổ biến và hiệu quả trong điều trị trầm cảm sau sinh. CBT giúp người mẹ nhận ra và thay đổi những suy nghĩ tiêu cực, từ đó thay đổi hành vi và cách nhìn nhận cuộc sống.
• Liệu pháp tâm lý đối thoại (Talk Therapy): Người mẹ được khuyến khích chia sẻ về cảm xúc và khó khăn mà mình đang trải qua. Một nhà trị liệu tâm lý sẽ hỗ trợ người mẹ nhận diện nguyên nhân gây ra trầm cảm và đưa ra các chiến lược để cải thiện tình trạng tinh thần.
• Liệu pháp gia đình hoặc nhóm: Điều này có thể giúp cả gia đình tham gia vào quá trình điều trị, hiểu rõ hơn về tình trạng của người mẹ và cung cấp hỗ trợ thích hợp.

 Sử dụng thuốc

•  Thuốc chống trầm cảm: Trong những trường hợp trầm cảm sau sinh từ trung bình đến nặng, bác sĩ có thể chỉ định thuốc chống trầm cảm để điều chỉnh sự mất cân bằng hóa học trong não. Thuốc này có thể mất vài tuần để phát huy tác dụng. Một số loại thuốc chống trầm cảm an toàn cho người mẹ đang cho con bú, nhưng cần có sự theo dõi và chỉ định từ bác sĩ.
• Thuốc an thần hoặc thuốc hỗ trợ giấc ngủ: Trong những trường hợp người mẹ gặp khó khăn trong việc ngủ hoặc lo lắng quá mức, bác sĩ có thể kê đơn thuốc an thần nhẹ hoặc thuốc giúp cải thiện giấc ngủ tạm thời.

Hỗ trợ xã hội

•  Sự giúp đỡ từ gia đình và bạn bè: Việc nhận được sự hỗ trợ từ những người xung quanh, cả về tinh thần và thể chất, đóng vai trò rất quan trọng. Người mẹ cần thời gian nghỉ ngơi, giảm bớt áp lực trong việc chăm sóc con và quản lý công việc gia đình.
• Nhóm hỗ trợ: Tham gia các nhóm hỗ trợ dành cho các bà mẹ trải qua trầm cảm sau sinh có thể giúp người mẹ cảm thấy bớt cô lập, học hỏi từ kinh nghiệm của người khác và chia sẻ cảm xúc một cách an toàn.

Trầm cảm sau sinh không chỉ ảnh hưởng đến sức khỏe tâm thần của người mẹ mà còn tác động đến cả gia đình. Việc nhận biết sớm các dấu hiệu của bệnh và tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên nghiệp là vô cùng quan trọng. Với sự quan tâm của cộng đồng, sự hỗ trợ của gia đình và các biện pháp điều trị hiệu quả, những người mẹ bị trầm cảm sau sinh hoàn toàn có thể vượt qua giai đoạn khó khăn này và tận hưởng niềm vui làm mẹ.

Lưu ý: Thông tin trong bài viết chỉ mang tính chất tham khảo. Để nhận được tư vấn cụ thể và chính xác nhất, vui lòng liên hệ trực tiếp với Bác sĩ, Dược sĩ hoặc Chuyên gia y tế. Xem thêm